https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/402445

Bu çalisma, sosyoloji ile tasavvuf gibi ilk bakista ayrisik görünen, biri toplumu ‘anlama’yi amaçlayan, digeri manevî ‘arinma’yi hedefleyen iki disiplini iliskilendirmeyi amaçlamaktadir. Bunun için ‘sosyoloji tasavvufa nasil uzanabilir’ ve ‘tasavvuf sosyolojiye nasil yönelebilir’ sorularina cevap aranmis; sonuç olarak ‘modern toplumlarin elestirel analizi’ ve ‘tasavvufun toplumsal gerçekligi’ olmak üzere iki yol üzerinden sosyolojinin tasavvufla baglanti kurabilecegi, tasavvufun ise özündeki manevî yönelisin açtigi pencereden topluma bakarak sosyolojik degerlendirmeler yapabilecegi ileri sürülmüstür

Beyan sosyolojisi açisindan bakildiginda tasavvuf, Müslüman toplumun ve uygarligin dinsel ve düsünsel beyan biçimlerinden birisidir. Bu ifade biçimi çalismamizda, mahiyeti ve gelisim süreci açisindan ele alinarak dini anlama noktasinda sosyolojik ve epistemolojik bir degerlendirmeye tabi tutulmustur. Bu degerlendirme Müslüman toplumdaki ekonomik tabakalasma açisindan sosyolojik, bilginin dünyevi ve uhrevi olarak parçalanmasi açisindan ise epistemolojik bir degerlendirmedir. Tüm bunlar, baslangiçta dini anlama noktasinda külli ve kapsayici bir metot olan fikhin, Müslüman toplumdaki dünyevilesmeden dolayi zahiri ve batini olarak ikiye ayrilmasinin neticeleridir. Bundan dolayi dinin uhrevi boyutunu ihmal eden fikhin bütünlük ve kapsayiciligina tekrardan dönüs, yasanan bu ayrismaya bir çözüm önerisi olarak sunulmustur

Tarihsel olgulari sebep-sonuç iliskisi içerisinde, ampirik verilere dayanarak açiklamaya çalisan Ibn Haldun önemli bir tarih felsefecisi ve toplumbilimcidir. Ibn Haldun Mukaddime isimli kitabinda toplumlarin yükselme ve çöküsünde etkili olan unsurlari incelemistir. 14. Asrin Islam cografyasinda çesitli karisikliklar içinde oldugu bir dönemde, tasavvuf ve selefilik arasindaki gerilimlere sahit olan Ibn Haldun, bir toplumbilimci ve din bilgini olarak kendi görüslerini dile getirmistir. Bu makalede Ibn Haldun’un Mukaddime ve Sifaü’s-Sail isimli eserlerinde tasavvuf ilmine bakis açilari analiz edilmeye çalisilacaktir. Bu iki eserde ortaya konan ortak ve farkli bakis açilari incelenerek bugün Islam Âlemi’nde temel tartisma konularindan biri olan tasavvufun hem dini ilimler içindeki hem de tarihsel ve toplumsal konumu tartisma konusu yapilacaktir. Zahir ve batin diyalektiginde tasavvuf ilminin dayandigi temel referans noktalari, birey ve toplum diyalektiginde toplumsal kurumlara ve degerlere etkisi incelenmeye çalisilacaktir

Ömer Lütfi Barkan’in “Kolonizatör Türk Dervisleri” makalesi çok okundugu halde Anadolu’nun Türklesmesi ve Islâmlasmasi nazarindan ele alinmaktadir. Oysa makale “çoklu okuma”ya müsait birçok veri içermektedir. Arastirma, Türkmenlerin Anadolu’daki varliklari “sehir kurmak” tasavvurunu savunmakta ve izah getirmeye çalismaktadir. Bu çalismada ayrica, Barkan’in “dervisleri”nin günümüz dervis anlayisina ne kadar benzedigini tartismaya açmak, Osmanli’nin kurulusunu sagladigi “dörtlü sosyal zümre” tasavvurunu elestirmek, Gazi-Ahi-Abdal kavramlarinin muhtevasini arastirmak ve son olarak Türkmenlerin yerlesiklige geçmesiyle ilgili paradigmanin disina çikmak amaçlanmaktadir

d

Yillik Tasavvuf Anabilim Dali koordinasyon toplantisini bu sene 30 Eylül-1 Ekim 2016 tarihlerinde Karabük Ilahiyat Fakültesi koordinasyonunda yapiyoruz. Türkiye’deki Tasavvuf Anabilim dali koordinasyon toplantilari, bilgi ve tecrübe paylasimi, bilimsel yayin ve arastirma kalitesinin yükseltilmesi, metodoloji arayisi ya da metodolojinin gelistirilmesi, alanla ilgili egitim ve yayin faaliyetlerinin gelistirilmesini içeren basliklar halinde yillardir süregelmektedir. Ayni çalisma seklini sosyoloji alani için de söyleyebiliriz. Ancak bu yilki koordinasyon toplantisinin içerigini “Sosyoloji ve Tasavvuf” olarak belirleyerek her iki ilim dalinin bulustugu, kesistigi, ayristigi veya çatistigi alanlarinin ortaya çikarilmasi, birbirinin metodolojisinden ya da kaynaklarindan istifade imkânlarinin arastirilmasi, her iki alana ait akademisyenlerin kendi metodolojilerinden istifade ile karsilikli çalismalarinin degerlendirilmesi hedeflenmistir

Faaliyet ve mekanizmalari itibari ile yazimizda sosyal bir olgu olarak ele aldigimiz tasavvuf ve tasavvufî hareketler, tasavvufî Islamlasmanin hüküm sürdügü Orta Asya tarihi örneginden hareketle incelenmistir. Bu çalismada konu tasavvufun sosyal yapilara etkisinin nasilligi üzerinden ele alinarak tasavvufun toplumsal kriz dönemlerinde sosyal dengeyi saglamadaki eksik yönleri ve bu eksikligi tamamlayan diger sosyal müessese ve olgular incelenmis ve bu minvalde bir tasavvuf sosyolojisinin imkani degerlendirmeye tabi tutulmustur